Inicjatywa zawiązania porozumienia uczelni prowadzących kierunek studiów gospodarka przestrzenna zrodziła się w ramach prac Zespołu Problemowego ds. Kształcenia i Rozwoju Kadr z Zakresu Gospodarki Przestrzennej KPZK PAN w kadencji w latach 2007-2010. Podczas spotkania Zespołu w dniu 8 grudnia 2011 r. podjęto decyzję o powołaniu Unii, opowiadając się za wyborem formy prawnej, jaką jest porozumienie uczelni zainteresowanych współpracą. Odpowiedzialnymi za opracowanie założeń porozumienia oraz podjęcie prac przygotowawczych, w tym rozesłanie listu intencyjnego do rektorów publicznych uczelni wyższych, zostali prof. Tadeusz Kudłacz, prof. Andrzej Woźniak i dr Bernadetta Zawilińska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, będący jednocześnie członkami wspominanego Zespołu Problemowego Komitetu. Porozumienie, pod nazwą Unia Uczelni na Rzecz Rozwoju Kierunku Studiów Gospodarka Przestrzenna, utworzono w pierwszej połowie 2012 r. Do Unii przystąpiło wówczas 18 uczelni publicznych, w których prowadzony był kierunek studiów gospodarka przestrzenna.
Sięgając do początków powstania Unii nie sposób nie wspomnieć o licznych inicjatywach podejmowanych przez KPZK PAN, w tym przez Zespół Problemowy ds. Kształcenia i Rozwoju Kadr z Zakresu Gospodarki Przestrzennej, dotyczących ustanowienia nowej dyscypliny naukowej gospodarka przestrzenna. Starania te prowadzone przez kierownictwo Komitetu mocno zintegrowały środowisko akademickie zainteresowane prowadzeniem kierunku studiów gospodarka przestrzenna. Po pierwsze, kierunek ten cieszył się ogromnym zainteresowaniem kandydatów i otwierany był w coraz większej liczbie uczelni wyższych. Po drugie, uruchamiany był na uczelniach (wydziałach) o diametralnie różnym profilu: uczelniach technicznych, uniwersytetach ogólnych, uniwersytetach przymiotnikowych (ekonomicznych, rolniczych, przyrodniczych, pedagogicznych). Ten zróżnicowany profil w pełni uzasadniony był interdyscyplinarnością gospodarki przestrzennej oraz jej aplikacyjnym charakterem. Prowadzenie tego kierunku w różnych typach uczelni powodowało, że formalne jego identyfikowanie z dziedziną nauk ekonomicznych znacząco uniemożliwiało wielodyscyplinarny rozwój kadr naukowych w zakresie gospodarki przestrzennej.
Można przyjąć, że „walka” o dyscyplinę była czynnikiem integrującym i fundamentalnym dla powołania Unii, w myśl zasady, że w zintegrowanym działaniu jednostek większa siła, aniżeli w licznych, ale pojedynczo podejmowanych inicjatywach”. Znaczący wkład w aktywność na rzecz powołania nowej dyscypliny naukowej wniosło prezydium KPZK PAN obydwóch kadencji pierwszej dekady XXI w., w składzie ujawnianym przez dostępne na niniejszej stronie dokumenty: opinia Prezydium KPZK PAN 2005 r. oraz opinia Prezydium KPZK PAN 2008 r.
Przesądzającą o aktywności na wspominanym polu działań była rola ówczesnego Przewodniczącego KPZK PAN prof. dr hab. Tadeusza Markowskiego. Mówiąc o działaniach środowiska na rzecz ustanowienia nowej dyscypliny naukowej, która później przerodziła się w inicjatywę zintegrowanego działania w formie Unii Uczelni na Rzecz Rozwoju Kierunku Studiów Gospodarka Przestrzenna, trudno byłoby nie wspomnieć o ogromnym zaangażowaniu prof. dra hab. inż. arch. Tadeusz Zipsera z Politechniki Wrocławskiej (memoriał z 2005 roku), a także prof. dra hab. Henryka Rogackiego z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (pismo przygotowane do Przewodniczącego Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów z 2008 roku).
Pierwsze spotkanie członków Unii odbyło się 18 września 2012 r., w siedzibie Politechniki Warszawskiej. Jednym z kluczowych punktów zebrania był wybór władz (Zespołu Wykonawczego), w skład którego weszli: prof. dr hab. Tadeusz Kudłacz z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie – jako przewodniczący oraz prof. dr hab. Alina Maciejewska z Politechniki Warszawskiej i prof. UAM dr hab. Paweł Churski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – jako wiceprzewodniczący. Sekretarzem Zespołu została dr Bernadetta Zawilińska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Funkcję siedziby biura Unii pełniła Katedra Gospodarki Regionalnej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Po upływie pierwszej kadencji w 2016 r. Zespół został ponownie powołany w niezmienionym składzie. W obecnej, trzeciej kadencji Zespół Wykonawczy tworzą: prof. dr hab. Paweł Churski, prof. dr hab. Alina Maciejewska i prof. UŁ dr hab. Aleksandra Nowakowska. Funkcję sekretarza objął dr inż. Bartosz Wojtyra (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).
Unię stworzono jako inicjatywę otwartą, do której mogą przystępować kolejne uczelnie zainteresowane współpracą. W 2016 r. lista sygnatariuszy poszerzyła się o kolejnych dwóch członków: Politechnikę Białostocką i Uniwersytet Opolski, a w 2019 r. do Porozumienia dołączył Uniwersytet Jagielloński. Z końcem 2018 r. z Unii wystąpił Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.
W 2018 r. w związku z nową sytuacją prawną spowodowaną przyjęciem Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce podjęto decyzję o poszerzeniu działalności Unii, umożliwiając udział uczelniom prowadzącym studia dotyczące gospodarowania przestrzenią, ale o nazwach innych niż gospodarka przestrzenna. Decyzja ta wiązała się ze zmianą nazwy Porozumienia na: Unia Uczelni na Rzecz Rozwoju Kierunków Studiów w Zakresie Gospodarowania Przestrzenią.
Od początku funkcjonowania Unii wśród głównych działań istotne miejsce zajmowały starania o utworzenie dyscypliny naukowej obejmującej zagadnienia z zakresu gospodarki przestrzennej. Unia kontynuowała działania zapoczątkowane kilka lat wcześniej przez KPZK PAN i kilkukrotnie wystąpiła z tą kwestią do ministerstwa. W szczególności we wrześniu 2013 r. w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego złożony został wniosek o utworzenie dyscypliny naukowej gospodarka przestrzenna mieszczącej się w trzech dziedzinach: nauk ekonomicznych, nauk o Ziemi i nauk technicznych. W grudniu tego samego roku natomiast zorganizowano seminarium poświęcone temu problemowi („Klasyfikacja polskiej nauki wobec rozwoju interdyscyplinarnych kierunków naukowo-badawczych i dydaktycznych. Co dalej z Gospodarka Przestrzenną?”), które odbyło się w siedzibie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego).
W 2017 r. w związku z przygotowywaną reformą nauki i szkolnictwa wyższego, w tym zapowiadanymi zmianami w dotychczasowej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych, dwukrotnie zwracano się do ówczesnego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z wnioskiem o uwzględnienie „nauk przestrzennych” w nowym podziale. Ostatecznie Rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych wprowadzona została nowa dyscyplina: geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna.
Poza działaniami na rzecz uwzględnienia gospodarki przestrzennej wśród dyscyplin naukowych, w ramach Unii zainicjowano współpracę pomiędzy uczelniami na rzecz podnoszenia jakości kształcenia i rozwoju kierunku studiów np. poprzez wymianę doświadczeń (m.in. podczas organizowanych konferencji i seminariów). Wśród szczegółowych działań wspomnieć można wspólną pracę na rzecz określenia kluczowych efektów kształcenia dla kierunku studiów czy skierowanie wniosku do ministerstwa w 2018 r., w którym argumentowano konieczność podniesienia wskaźników kosztochłonności prowadzenia kształcenia i działalności naukowej w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna.